"Onze prioriteit is vermijden dat er nieuwe slachtoffers vallen en dat de feiten zich herhalen."

Bart Claes is naast algemeen directeur van CAW Groep ook gepromoveerd op het thema herstelgericht werken met justitiabelen. Lotte Vanwezemael praat als seksuologe en psychologe in de media regelmatig over liefde, relaties en seks, en ze is ook hulpverlener bij CAW.

Lotte: We bieden ondersteuning aan mensen die moeilijkheden ervaren rond seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat kan gaan om personen die al dergelijk gedrag hebben vertoond of vrezen dat ze het zouden kunnen doen, en mensen die worstelen met seksualiteit en grenzen. Lang niet iedereen die bij ons komt, heeft een veroordeling, dus ik praat liever niet over ‘daders’ of ‘delinquenten’. Sommigen ervaren problemen, maar hebben geen grens overschreden. Ze komen uit eigen wil of worden doorverwezen door een huisarts of advocaat.

Bart: Vanuit CAW proberen we het taboe te doorbreken en ervoor te zorgen dat mensen weten waar ze hulp kunnen vinden wanneer ze merken dat ze grenzen dreigen te overschrijden of al overschreden hebben. Bijvoorbeeld door erover te praten met hun huisarts, die hen dan verder kan doorverwijzen naar vrijwillige hulpverlening. Daarom ondersteunt CAW ook de hulplijn Stop It Now, een telefonische hulplijn en een chat die ondersteuning en advies biedt aan iedereen die worstelt met z’n seksueel gedrag richting minderjarigen.

“We proberen het taboe te doorbreken en ervoor te zorgen dat mensen weten waar ze hulp kunnen vinden wanneer ze merken dat ze grenzen dreigen te overschrijden.”

Waarom is het belangrijk dat CAW dit aanbod heeft?

Lotte: Er zijn mensen die gedragingen vertonen zonder dat er een klacht of onderzoek tegen hen loopt. Als zij al vroeg bij ons terecht kunnen om hierover te praten, kunnen we preventief werken en mogelijk nieuwe slachtoffers voorkomen.

Bart: Onze hulpverlening is vrijwillig, waardoor we erg toegankelijk en laagdrempelig zijn, ook voor deze specifieke doelgroep. Binnen de hulpverlening kunnen we mensen begeleiden die misschien nog geen misdrijf gepleegd hebben, maar wel merken dat ze in hun normen en waarden over grenzen dreigen te gaan. Dat sluit aan bij onze visie dat we willen inzetten op vroeg detectie en vroeg interventie en zo slachtoffers willen voorkomen. Daarnaast is er ook onze maatschappelijke signaalfunctie. Tien jaar geleden was sexting bijvoorbeeld geen thema, nu wel. Als CAW moeten we dat mee signaleren. Want het gaat over hoe mensen in de maatschappij met elkaar omgaan.

Over welke feiten gaat het precies?

Lotte: De feiten kunnen zowel offline als online plaatsvinden, het kan gaan over exhibitionisme, voyeurisme, aanranding en verkrachting, zowel bij minderjarigen als volwassenen. Eigenlijk gaat het over bijna alles wat in het seksueel strafrecht staat. Veel meldingen komen vanuit justitie, waar we zien dat zaken met beelden van kindermisbruik regelmatig voorkomen. Verder krijgen we ook veel zaken over aanrandingen van de seksuele integriteit.

Hoe ziet het aanbod van CAW er precies uit?  

Lotte: We bieden zowel begeleiding individueel als in groep, zowel vrijwillig als verplicht, zowel voor jongeren als volwassenen. Wat we doen, is geen behandeling, want we zien het niet als een ziekte, maar gedragsbeheersing. We onderzoeken de oorzaken en risicofactoren hoe iemand tot dit gedrag is kunnen komen. Wanneer er feiten zijn gepleegd, brengen we ook de gevolgen voor het slachtoffer in beeld. In Limburg hebben we ook een internetgroep, waarbij we psycho-educatie geven over bijvoorbeeld grensoverschrijdende sexting, het downloaden van beelden van kindermisbruik en de gevolgen voor slachtoffers van online feiten.

Wat kunnen onderliggende factoren zijn voor grensoverschrijdend gedrag?

Lotte: Dat kan van alles zijn, het is nooit terug te brengen tot één risicofactor. Het kan gaan om een negatief zelfbeeld, lichaamsbeeld, toekomstperspectief, om eerdere ervaringen met geweld of stereotype ideeën over gender en seksualiteit, over rolpatronen, over communicatieve vaardigheden. Ook groepsdruk en bepaalde mediaconsumptie kunnen meespelen, net zoals problemen op vlak van relaties of werk. Het is dus vaak een combinatie van factoren waardoor  iemand wankel is en kan overgaan tot seksueel grensoverschrijdend gedrag. We proberen deze factoren in kaart te brengen en hierop in te spelen.

Hoe doen jullie dat?

Bart: Het is een unieke positie van CAW dat we ook kijken naar onderliggende oorzaken en ondersteuning bieden op diverse levensdomeinen, zoals huisvesting, budgetbegeleiding, crisissituaties in gezinnen en ouderschapsbegeleiding. Daarnaast zetten we ook in op krachtgericht en herstelgericht werken, waar we ook aandacht hebben voor slachtofferschap en de verantwoordelijkheid die je als pleger kan opnemen. Het feit dat we zowel expertise hebben vanuit slachtofferhulp van CAW als vanuit begeleiding aan plegers, maakt dat we de best mogelijke ondersteuning aan zowel slachtoffers als plegers kunnen bieden. In onze hulpverlening naar plegers nemen we het slachtofferperspectief steeds mee.

Lotte: Onze prioriteit is vermijden dat er nieuwe slachtoffers vallen en dat de feiten zich herhalen. We werken volgens het Good Lives Model en kijken breder dan enkel de feiten. We kijken ook naar factoren die tot het gedrag hebben geleid: hoe zag je leven er op dat moment uit? Hoe liep je relatie? Hoe is het op het werk? Zat je goed in je vel? Heb je een netwerk? Wat kunnen we verbeteren? Welke factoren verhogen het risico om opnieuw grenzen te overschrijden?

“Onze prioriteit is vermijden dat er nieuwe slachtoffers vallen en dat de feiten zich herhalen.”

Is er een andere aanpak voor jongeren?

Lotte: Seksualiteit en grenzen zijn voor jongeren een heel belangrijk thema, zeker met alle evoluties in de onlinewereld. Daarnaast zien we dat veel volwassen plegers ook al feiten hebben gepleegd op jongere leeftijd. Dus hoe jonger dat je kan beginnen met jongeren te begeleiden als ze al dingen hebben gepleegd of als ze moeilijkheden ervaren met seksualiteit en grenzen, hoe beter dat het is om te voorkomen dat ze op latere leeftijd opnieuw feiten plegen. Met jongeren werken we altijd individueel, en besteden we veel aandacht aan psycho-educatie en seksuele voorlichting om hen bewust te maken van de impact van hun daden, zoals bijvoorbeeld het doorsturen van ongewenste foto’s. Want ze denken vaak dat er geen direct slachtoffer is, omdat ze niemand hebben aangeraakt, maar dat klopt uiteraard niet.

Bart: Ook kunnen wij vanuit JAC, het jongerenaanbod van CAW, veel betekenen in psychosociale hulpverlening rond dit thema. Het feit dat we er zijn voor jongeren in een cruciale levensfase zoals de puberteit, wil zeggen dat we ook heel betekenisvol kunnen zijn naar jongeren die worstelen met bepaalde gevoelens en die grensoverschrijdend gedrag aan het opbouwen zijn.

Er is ook een project, specifiek voor mensen in detentie.

Lotte: Het project HSD in detentie is er voor gedetineerden die vastzitten voor seksuele feiten. We werken breed therapeutisch en bieden zowel individuele begeleiding als een detentiegroep. Ook geven we vormingen aan medewerkers en vrijwilligers in de gevangenis, want het is een groep die veel risico loopt binnen detentie. En als je hen niet begeleidt of als ze geïsoleerd blijven, is dat een hoger risico voor herval.

“Hoe jonger dat je kan beginnen met jongeren te begeleiden als ze moeilijkheden ervaren met seksualiteit en grenzen, hoe beter je kan voorkomen dat ze op latere leeftijd opnieuw feiten plegen.”

Welke reacties krijgen jullie zoal op de begeleiding?

Lotte: Vaak kunnen cliënten hun daden zelf niet verklaren. Ze voelen veel schaamte en schuld, wat indruist tegen het stereotype beeld dat het gaat over ‘monsters’ zonder schuldgevoel. Begeleiding biedt hen een vertrouwelijke plek om erover te praten. We zien vaak dankbaarheid omdat ze eindelijk bij iemand terecht te kunnen die er met een open blik naar kan kijken en die er voor hen is. We zien ook opluchting. Heel vaak vragen ze zich af hoe ze tot dat gedrag gekomen zijn. Daarom zie je ook vaak ontkenning: ze willen het niet erger maken dan het is, kunnen het niet in overeenstemming brengen met hun identiteit of vrezen voor mogelijke sociale gevolgen zoals verlies van partner of familie. We zien dat ontkenning vaak afneemt naarmate ze zich veilig en gehoord voelen.

Wanneer media berichten over feiten van grensoverschrijdend gedrag, lees je vaak stellige reacties. Hoe kijken jullie daarnaar?

Lotte: De media hebben een grote invloed op de manier waarop de maatschappij reageert. Je hoort en leest vaak dingen die helemaal niet kloppen: dat wie seksuele feiten pleegt een monster is, dat het gaat over de man in de bosjes die iemand meesleurt en dan aanrandt, terwijl het in de meeste gevallen gaat over een bekende van het slachtoffer. Dat het altijd wordt gepleegd door sterke mannen op een vrouw en dat het eenzaten zijn die geen vrienden hebben.

Bart: Daarnaast leeft vaak het idee dat seksueel grensoverschrijdend gedrag per definitie iets te maken heeft met het seksuele. Terwijl er heel wat andere elementen kunnen zijn waar dat het seksueel grensoverschrijdend gedrag de uiting van is, wat Lotte al aangaf. Er is ook de misvatting dat iemand die dergelijk gedrag pleegt, per definitie een seksueel pervert is.

Lotte: Wat we ook vaak horen is dat mensen denken dat begeleiding niet helpt, dat ze toch hervallen. Maar cijfers geven aan dat begeleiding zorgt voor een halvering van herval. Een op vijf plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag hervalt binnen een bepaalde tijdsspanne. Bij wie begeleiding krijgt, is dat 1 op 10.

Bart: Wij willen toekomstige slachtoffers beschermen en zorgen dat plegers in een veilige hulpverleningsrelatie aan zichzelf kunnen werken. Veiligheid is ook voor plegers noodzakelijk voor zelfreflectie en verandering, dus we moeten mensen wel goed informeren, maar wegblijven van publieke shaming, want dat ontmoedigt mensen om hulp te zoeken.

“De media hebben een grote invloed op de manier waarop de maatschappij reageert. Je hoort en leest vaak dingen die helemaal niet kloppen.”

De media spelen daarin een belangrijke rol?

Lotte: Artikels rond seksueel grensoverschrijdend gedrag en de reacties op sociale media, kunnen triggerend werken. Ook het gebrek aan anonimiteit in de pers veroorzaakt vaak angst, wat herstel en preventie in de weg kan staan. Want dan kan de persoon zich net sterk gaan afsluiten voor zijn omgeving, terwijl een steunend netwerk cruciaal kan zijn om sociaal isolement en negatieve triggers en dus herval te helpen voorkomen. Daarnaast denk ik dat de media een verantwoordelijkheid hebben om dingen juist te benoemen. Ik lees nog heel vaak verkeerde informatie of artikels waarin foute termen worden gebruikt, wat kan leiden tot stigmatering, maar ook tot victim blaming.

Hoe gaan jullie om met nieuwe vormen van online seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Bart: Seksueel grensoverschrijdend gedrag gaat ook over feiten in bepaalde games of chats, of tussen avatars, of over het gebruik van AI en deep fakes… De tijd dat het enkel ging over het doorsturen van ongewenst beeldmateriaal ligt al een tijd achter ons. Het is daarom onze taak ook blijvend na te denken en te anticiperen op hoe we ook daar met onze e hulpverlening toegankelijk en nabij kunnen zijn. Outreachend werken wil ook zeggen dat we aanwezig zijn op online plaatsen en fora, zodat we bereikbaar zijn voor wie hulp nodig heeft.

Waar kan je terecht voor meer informatie?

• CAW heeft een aanbod voor plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag
• Lees onze nieuwsbrief rond dit thema

 

Interview: Annik Verheyen