Familiaal geweld raakt ook ouderen

Wekelijks worden er zo’n 22 situaties van familiaal geweld tegen ouderen aangemeld bij de CAW’s. Die meldingen komen binnen via de hulplijn 1712, en via VLOCO, een expertisecentrum en aanspreekpunt van het CAW voor professionelen die met de problematiek geconfronteerd worden. En dat is nog maar het topje van de ijsberg. Heel wat situaties worden niet eens openbaar gemaakt. Omdat noch de ouderen, noch de pleger, noch de professionals erover durven spreken. En dat terwijl praten helpt.

 

Door Lily De Clercq, stafmedewerker ouderenmis(be)handeling bij CAW Oost-Vlaanderen.

Familiaal geweld is nog steeds een taboe in onze samenleving. Verschillende vormen van familiaal geweld halen regelmatig de media. De aandacht voor de problematiek groeit. De bereidheid om preventief en curatief in te grijpen ook. De berichtgeving richt zich echter hoofdzakelijk op kindermishandeling en partnergeweld. Maar we zouden bijna vergeten dat ook ouderen hiermee te maken kunnen hebben. 

“De berichtgeving richt zich hoofdzakelijk op kindermishandeling en partnergeweld. We zouden bijna vergeten dat ook ouderen hiermee te maken kunnen hebben.”

Probleem in stijgende lijn

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is wereldwijd naar schatting ongeveer 1 persoon op 6 ouder dan 60 jaar het slachtoffer van een of andere vorm van geweld, Ouderen die verblijven in een instelling zouden nóg meer te maken krijgen met vormen van mis(be)handeling. Slechts 1 op 24 doet melding. 

Verder zijn er maar weinig duidelijke gegevens. Cijfers zijn in Vlaanderen slechts beperkt beschikbaar, want zowel een centrale registratie door professionals als een verplichte melding of registratie ontbreekt. Enkel de CAW’s verzamelen hier systematisch cijfers over, via de oproepen die binnenkomen bij de hulplijn 1712, het meldpunt VLOCO en andere werkingen van het CAW. In 2020 werden maar liefst 1.139 situaties van geweld bij ouderen geregistreerd. Dit omvat partnergeweld tussen ouderen én oudermishandeling waarbij een kind geweld pleegt tegenover zijn of haar bejaarde ouder. En ook geweld van professionals naar ouderen toe.

“Het hoger aantal meldingen in 2020 heeft onder meer te maken met de toegenomen stress tijdens de COVID-19-crisis bij mantelzorgers.”

Het hoger aantal meldingen in 2020 heeft onder meer te maken met de toegenomen stress tijdens de COVID-19-crisis bij mantelzorgers. Net zoals bij andere vormen van familiaal geweld zorgden diverse veiligheidsmaatregelen én de crisis voor meer spanningen, conflicten en stress. Doordat er minder beroep gedaan kon worden op de gebruikelijke dienstverlening van de lokale dienstencentra, de dagverzorgingscentra, gezinszorg enzovoorts, werd de afhankelijkheid van ouderen sterk op de proef gesteld. De druk op zowel mantelzorgers als professionelen werd enorm opgevoerd. Echte uitvalswegen om stoom af te laten of uit te waaien waren er evenmin. Het virus was een bedreiging voor het leven en de veiligheid van ouderen. Tegelijkertijd had het een enorme impact op hun sociale netwerk, hun toegang tot de gezondheidszorg, hun inkomen … Door sociaal isolement, beperkte professionele hulp, en ook financiële afhankelijkheid stegen ook de risico’s op ouderenmis(be)handeling. 

De toenemende vergrijzing is wereldwijd een van de meest belangrijkste sociale veranderingen van de 21ste eeuw. Langer leven houdt heel wat mogelijkheden in. Maar we merken ook dat een toename van de oudere bevolking hand in hand gaat met een toename van ouderenmis(be)handeling.  

Nood aan preventie en (h)erkenning van de problematiek

Door de angst om hierover te spreken, door zowel slachtoffers als betrokkenen, is het tijdig detecteren van de diverse vormen van ouderenmis(be)handeling als professionele hulpverlener noodzakelijk om de problematiek uit de taboesfeer te halen. Het ontbreekt diezelfde professionelen echter vaak aan kennis over wat het precies is, welke signalen alarmerend zijn of hoe ze ermee aan de slag kunnen gaan. Daarom organiseert het CAW, via haar expertisecentrum VLOCO, stelselmatig bijscholingsmomenten voor beroepskrachten.

Professionelen hebben ook nood aan instrumenten om de detectie van ouderenmis(be)handeling te objectiveren. Het RITI-instrument is zo’n middel dat ondersteuning biedt bij de inschatting van de risico’s op ouderenmis(be)handeling. Dit instrument omvat een korte vragenlijst, waarbij zowel de oudere, de pleger én de mogelijke signalen in kaart worden gebracht.

Een bewust beleid over ouderenmis(be)handeling, mét een stappenplan en aanspreekpunten voor medewerkers, is onontbeerlijk voor de preventie, erkenning en herkenning van de problematiek. Echter, zonder een integrale systeemaanpak dreigt het een hardnekkig, structureel probleem te worden.

Ouderenmis(be)handeling: waarover gaat het?

  • Fysiek geweld (bv. slaan, hardhandige verzorging geven, medicatiemisbruik)
  • Psychische onderdrukking (bv. vernederen, emotioneel chanteren)
  • Financieel misbruik (bv. stelen, volmachten misbruiken)
  • Verwaarlozing (bv. onvoldoende zorg, gebrek aan hygiëne of comfort)
  • Schending van rechten (bv. bezoek ontzeggen, brieven ongevraagd openen)

Belangrijke nuance: het geweld is niet altijd slecht bedoeld. Ook mantelzorgers die uit onwetendheid, onkunde of onmacht hun dementerende partner vastmaken aan de zetel omwille van veiligheid, kunnen onder de noemer ouderenmis(be)handeling vallen. Het bieden van adequate hulp groeit deze mantelzorgers boven het hoofd en dan kan de zorg ontsporen.

Waar kan je terecht?

  • Iedereen, zowel ouderen als mensen uit hun omgeving, kan gratis en discreet contact opnemen met de hulplijn 1712 met vragen over geweld en mis(be)handeling. Dat kan telefonisch, via e-mail of chat: www.1712.be > Contact. Een professionele medewerker zoekt samen met wie contact opneemt, uit of de bezorgdheid al dan niet terecht is, wat hij of zij zelf kan ondernemen of welke dienst ingeschakeld kan worden.
  • Professionelen (bv. maatschappelijk werkers, huisartsen, thuisverpleegkundigen, politie) met vermoedens of vragen rond ouderenmis(be)handeling kunnen contact opnemen met VLOCO via 078 15 15 70 of ouderen@cawoostvlaanderen.be.
  • Voor info, advies en het behandelen van klachten over residentiële ouderenzorgvoorzieningen kan je terecht bij de Woonzorglijn via 02 553 75 00 of het contactformulier op www.woonzorglijn.be.