“Financiële problemen en langdurige stress zorgen vaak voor een kluwen aan problemen op verschillende levensdomeinen.”

Een vrouw heeft vaker ruzie met haar kinderen, ze kan amper luisteren naar hun vragen, omdat haar hoofd vol geldzorgen zit die haar ontzettend veel stress geven. Een koppel komt bij CAW terecht wegens intrafamiliaal geweld. Onderliggend zijn er veel financiële problemen. Een man heeft terug contact met zijn zoon. Het contactherstel komt in het gedrang, omdat de zoon af en toe komt eten en dit onbetaalbaar wordt voor de ouder met een beperkt budget. 

Het zijn drie voorbeelden van mensen die recent bij CAW aanklopten. Door inflatie en hoge energieprijzen dreigen steeds meer mensen niet alleen in geldproblemen te komen, er ontstaan ook problemen op andere levensdomeinen. Zo pleegt financiële stress een aanslag op je denkvermogen en zelfbeeld. 

Een gesprek met Liesbet Mullie, inhoudelijk directeur Wonen, Schuldhulpverlening, Outreach van CAW Centraal West-Vlaanderen.

“We krijgen veel vragen, maar wat er precies op ons afkomt, weten we nog niet. Financiële problemen en langdurige stress zorgen vaak voor een kluwen aan problemen op verschillende levensdomeinen. Dat betekent dat we ook binnen wonen, intra familiaal geweld, jongeren … meer vragen zullen krijgen. En het zijn niet alleen mensen die het eerder al moeilijk hadden die met die onzekerheid te maken krijgen. Mensen moeten bijvoorbeeld het spaargeld aanspreken dat bedoeld was voor de studies van de kinderen of koppels blijven noodgedwongen bij elkaar omdat scheiden financieel niet haalbaar is. Financiële onzekerheid heeft gevolgen op verschillende levensdomeinen.”

“Praten over je financiële situatie is niet makkelijk, er zijn vaak gevoelens van schaamte, angst en onmacht. Toch is het belangrijk om er snel bij te zijn om zo erger te voorkomen.”

Wat raad je die mensen aan?

“De eerste raad die ik wil geven: praat erover, zoek hulp. Praten over je financiële situatie is niet makkelijk, er zijn vaak gevoelens van schaamte, angst en onmacht. Toch is het ook bij financiële problemen belangrijk om er snel bij te zijn om zo erger te voorkomen. Voor CAW zit daar ook een preventieve taak: er mee voor zorgen dat mensen de stap zetten en dat andere hulpverleners en intermediairen alert zijn voor financiële problemen. Een huishoudhulp die merkt dat de post ongeopend blijft of de frigo leeg blijft, kan een gesprek aangaan en mensen doorverwijzen. Er bestaan stappenplannen voor hoe ze dat kunnen doen. Want voor veel mensen blijft het een grote stap om hulp te zoeken. Vaak proberen ze het eerst zelf creatief op te lossen en ervoor te zorgen dat de school of de kinderen het niet merken. Daarom zijn samenwerkingsverbanden zoals Budget In Zicht zo belangrijk. Samen kunnen we ervoor zorgen dat mensen zo vroeg mogelijk de stap zetten naar OCMW of CAW.”

Wat gebeurt er als iemand bij CAW aanklopt of doorverwezen wordt?

“We brengen eerst in kaart waar er schulden zijn. Zijn ze rechtmatig? Zijn de intresten die aangerekend worden correct? We krijgen momenteel al vragen binnen rond de energiefacturen, maar vrezen dat de grote toestroom nog moet komen eens de eindafrekening in de bus valt. Ook hulpverleners zitten daar vaak met vragen: het contact met de energieleveranciers verloopt moeilijk, algemene afspraken rond toelagen ontbreken of zijn nog onduidelijk. Ik denk dat we daar een belangrijke signaalfunctie hebben. Vanuit een samenwerkingsverband als Budget in Zicht kunnen we regionaal afspraken maken met de OCMW’s om de vragen die we krijgen te monitoren, te signaleren en de ondersteunende maatregelen maximaal te benutten. Ik denk dan bijvoorbeeld aan dreigende uithuiszettingen: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen hun woning kunnen blijven betalen? Welke dringende maatregelen zijn er nodig? Welke multi complexe problemen zien we?”

Dat vraagt extra alertheid van hulpverleners?

“Dat is zo. Voor de teruggave van de verwarmingspremie, moeten je domicilie en rekeningnummer bijvoorbeeld up-to-date zijn. Soms is er aanvullende steun vanuit het OCMW, hebben mensen toch recht op een huurpremie of weten ze niet dat er zoiets bestaat als het Fonds ter bestrijding van uithuiszetting. Met Budget In Zicht werken we ook aan financiële educatie van kinderen, jongeren en volwassenen en maken we het mogelijk dat mensen erover kunnen praten met lotgenoten en in groepsessies samen tips en tricks uitwisselen hoe om te gaan met een beperkt budget omdat het veel kan betekenen als je weet dat je niet alleen bent. We werken ook aan een online platform en hulp via de chat. Dat zal de drempel voor bepaalde mensen nog verlagen.”

“Die stress maakt dat het moeilijk om langetermijnoplossingen te bedenken voor je probleem, omdat je er simpelweg het denkvermogen niet voor hebt en je in een tunnelvisie terechtkomt.”

Je pleit in dit kader ook voor stress sensitieve hulpverlening?

“De grote onzekerheid waarin mensen zitten, geeft ontzettend veel stress. En die stress neemt vaak zoveel mentale ruimte in, dat er minder ruimte is om helder na te denken. Dat blijkt uit neurowetenschappelijk onderzoek van o.a. Eldar Shafir, een psycholoog aan de  Universiteit van Princeton en Sendhil Mullainathan, econoom aan de Universiteit van Harvard. Die stress maakt het moeilijk om langetermijnoplossingen te bedenken voor je probleem, omdat je er simpelweg het denkvermogen niet voor hebt en je in een tunnelvisie terechtkomt. Mensen vergeten afspraken met professionals of ze denken op korte termijn en gaan een dure lening aan. Zo ontstaan er op langere termijn nog meer problemen en komen ze in een vicieuze cirkel terecht. Dingen die eerder wel gingen, lukken niet meer onder invloed van stress. Op die manier slaat de energiecrisis niet alleen een hap uit je portemonnee, maar ook uit je denkvermogen en je algemene welbevinden. Door mensen te begeleiden, bijvoorbeeld bij het invullen van hun papieren of verkennen van hun rechten, geven we mensen terug wat mentale ruimte, waar ze zoveel nood aan hebben.”

“Als een cliënt bijvoorbeeld niet komt opdagen moeten we ons bewust zijn dat dit geen kwestie is van niet willen of kunnen, maar dat dit gewoon soms niet lukt door de chronische stress.”

Dat bewijst nog eens hoe verschillende levensdomeinen met elkaar verbonden zijn en elkaar beïnvloeden. Vraagt dit een andere manier van kijken naar cliënten? 

“Die generalistische aanpak zit in het DNA van CAW, maar ik denk dat we zeker nog stappen kunnen zetten in dat stress sensitief werken. Als een cliënt bijvoorbeeld niet komt opdagen, moeten we ons bewust zijn dat dit geen kwestie is van niet willen of kunnen, maar dat dit gewoon soms niet lukt door de chronische stress. Het is belangrijk dat je daar als hulpverlener alert voor bent. Nadja Jungmann van de Universiteit van Amsterdam biedt ons daar heel wat inzichten. Zij houdt zich bezig met de vraag hoe financiële problematiek ons dagelijks leven beïnvloedt. Zo helpt het niet om mensen te verplichten of te straffen. Dat geeft extra stress en gaat ten koste van hun denkvermogen. Ze gaan bijvoorbeeld nog minder tijd besteden aan hun kinderen, aan hun gezondheid of hun paperassen. Daar ligt een andere opdracht: psycho-educatie. Het is belangrijk om samen met cliënten te kijken naar andere levensdomeinen en hoe die elkaar beïnvloeden. Hen laten zien en erkennen dat financiële stress heel wat andere gevolgen heeft. De aanpak van financiële problemen gaat niet alleen over vaardigheden, maar ook over hoe je een menswaardig leven kan leiden en aan de samenleving kan deelnemen. Een samenwerkingsverband als Budget in Zicht is dan zeer relevant om binnen verschillende organisaties, zowel bij praktijkwerkers als beleidsverantwoordelijken de visie van ‘stress sensitief werken’ bekend te maken zodat ze dit kunnen toepassen in de werking.”

Interview: Annik Verheyen

Meer informatie

  • Voor jongeren:
    • HeyDay app
    • WAKOSTA?!-budgetbeurs
      • Interactief ervaringsparcours rond ‘op eigen benen staan’ en de kosten daarbij 
      • Ook inzetbaar voor anders- & mindertaligen 
      • Digitale versie: wakosta.be