Waar strafrecht en welzijn elkaar raken: herstelgericht werken met plegers van strafbare feiten

Hoe we als persoon of als maatschappij naar dader- en plegerschap kijken, is regelmatig onderwerp van discussie. Het overlijden van peuter Dean en van een baby in een  crèche, een dader die vrijkomt en nieuwe feiten pleegt, de Tv-reeks ‘Twee zomers’…

Het zijn recente voorbeelden die heel wat emoties triggeren en heftige reacties uitlokken. ‘Hoe is dit kunnen gebeuren?’ ‘Wat maakt dat iemand in staat is om zoiets te doen?’ ‘Waarom schetst een serie daders als slachtoffer?’

Kijken naar dader- en plegerschap is kijken naar welzijn en herstelgericht werken

Aandacht vragen voor de belangen van plegers wordt vaak ervaren als een klap in het gezicht van de slachtoffers. Je leest als je met daders werkt best geen reacties op sociale media: frases als ‘water en brood’, ‘levenslang opsluiten en de sleutel weggooien’ zijn nooit ver weg. En altijd duikt de vraag op of de straf wel in verhouding staat met het leed dat is aangedaan. 

Bij CAW is kijken naar dader- en plegerschap een verhaal van kijken naar welzijn en herstelgericht werken. Je kan het zien als een tweesporenbeleid, waarbij Justitie zich richt op de bescherming van de samenleving en de bevestiging van haar waarden en normen en organisaties als CAW die zich richten op herstel en welzijn: voor de dader, het slachtoffer, de omgeving en de maatschappij.

Hoe verhoudt de driehoek dader-slachtoffer-samenleving zich tot elkaar? Hoe kunnen verbindingen die verbroken zijn, weer hersteld worden? Hoe kunnen we voorkomen dat ze nieuwe feiten plegen?

Tinneke Voets, themaverantwoordelijke daderschap en detentie bij CAW Oost-Vlaanderen:

“Herstelgericht werken betekent dat we het perspectief van dader, slachtoffer, de omgeving en maatschappij respectvol met elkaar in verbinding brengen om polarisering te voorkomen. Want naast het gepleegde misdrijf gaat het ook over een conflict tussen mensen en/of een conflict tussen een individu en zijn omgeving en de samenleving. Het louter bestraffen van een misdrijf lost dit conflictgehalte niet op. We werken met de betrokkenen aan een toekomstperspectief en aan verbinding binnen die samenleving. Want mensen hebben het recht om gehoord te worden, recht op herstel en terugkeer in de maatschappij.” 

“Herstelgericht werken betekent dat we het perspectief van dader, slachtoffer, de omgeving en maatschappij respectvol met elkaar in verbinding brengen om polarisering te voorkomen.”

Aandacht voor daders in de hulpverlening doet geen afbreuk aan wat slachtoffers meemaakten. Het is net een van de krachten dat CAW met beiden werkt. Herstelgericht werken gaat ook over aandachtig luisteren, over dialoog en over verantwoordelijkheid opnemen.  

Tinneke: “In eerste gesprekken gaat het om luisteren, hun verhaal kunnen doen en vertrouwen opbouwen. We praten niet alleen over wat ze verkeerd gedaan hebben, maar hebben ook aandacht voor wat wél goed gaat. Dé dader bestaat trouwens niet en het onderscheid dader-slachtoffer is niet altijd zwart-wit. Sommige mensen torsen een heel verleden mee of hebben niet de vaardigheden om met problemen om te gaan.”

De cliënt wordt geconfronteerd met de gevolgen van zijn handelen

“Soms ligt dat aan de basis van delinquent gedrag. Een beperkte opleiding, moeilijker toegang vinden tot de arbeidsmarkt, geen hecht gezinsverleden of ondersteunend sociaal netwerk hebben, onvoldoende of niet aangepaste sociale vaardigheden, het slachtoffer zijn van misbruik, affectieve verwaarlozing en mishandeling …”

“Het kan ook dat ze niet weten hoe om te gaan met de gepleegde feiten en niet weten hoe ze gevoelens van schuld, falen of onmacht een plaats kunnen geven. Ze zien niet altijd de effecten van hun handelen op anderen en vermijden vaak om stil te staan bij de gevolgen. Zo wordt de cliënt bijvoorbeeld geconfronteerd met de gevolgen van zijn handelen en kan hij uitgenodigd worden om het door hem veroorzaakte leed en de schade te herstellen. De aanpak van CAW richt zich om te helpen voorkomen dat ze nieuwe feiten plegen.”

CAW biedt psychosociale begeleiding aan:  

• minderjarige en meerderjarige plegers
• plegers seksueel misbruik
• gedetineerden en hun naastbestaanden
• ouders en kinderen tijdens detentie
• slachtoffers en hun na(ast)bestaanden
• betrokkenen bij intrafamiliaal geweld
  

De hulpvraag kan komen van de persoon zelf, op doorverwijzing of er kan aan de dader een begeleiding worden opgelegd na bijvoorbeeld intrafamiliaal geweld of zedenfeiten. Zo speelt het CAW een belangrijke rol bij het aanbieden van maatregelen als alternatief van de gevangenisstraf en bij de begeleiding tijdens en na detentie.

Maatschappelijke signaalfunctie

Tinneke: “Een strafrechtelijk optreden heeft vaak gevolgen voor het gezin van de betrokkene. In het geval van detentie valt vaak het inkomen weg, kunnen schulden zich opstapelen en neemt het sociaal isolement toe. De confrontatie met het strafrecht creëert in die zin vaak onwelzijn, zowel voor dader, het slachtoffer als de respectievelijke families. Daar biedt CAW ondersteuning.”

“Daarnaast hebben we ook een maatschappelijke signaalfunctie. Als cliënten bijvoorbeeld voorwaarden krijgen dat ze werk moeten zoeken, maar net die overheid geen mensen in dienst neemt met een strafblad, is dat onze taak om die dingen te signaleren. Net zoals we de discussie over hoe we willen straffen en wat delinquentie is moeten openhouden. Ik denk dat het belangrijk is om blijvend oog te hebben voor de maatschappelijke aard van problemen van cliënten, zoals ongelijkheid en sociale uitsluiting en niet alleen maar oog te hebben om mensen te willen aanpassen aan maatschappelijke normen.“

Op die manier komt CAW op voor een humane, gemeenschapsgerichte en herstelgerichte justitie. Dat is in het belang van iedereen: de daders, de slachtoffers, hun omgeving en de ruimere samenleving.

Tekst: Annik Verheyen